Instytucja zachowku to uprawnienie mające na celu ochronę osób najbliższych spadkodawcy przed ewentualnym pominięciem ich w jego testamencie. W większości przypadków to osoby najbliższe spadkodawcy stają się odbiorcami jego majątku. Bywa jednak, że spadkodawca z jakiegoś powodu pomija te osoby w swoim testamencie, chcąc cały swój majątek przekazać komuś spoza tego kręgu. W  tej chwili właśnie pojawia się instytucja zachowku, czyli prawa najbliższych krewnych do części majątku zmarłego.

Szczegółowe przepisy dotyczące zachowku zebrane zostały w Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, w księdze czwartej „Spadki”.

1. Dla kogo?

Krąg osób, którym przysługuje prawo do zachowku, reguluje treść § 1 art. 991 k.c., zaliczając do nich:

• zstępnych– do tej grupy należą dzieci oraz wnuki spadkodawcy,
• małżonków,
• rodziców zmarłego.

W świetle powyższego, prawo do zachowku przysługuję jedynie tym osobom, które w konkretnym przypadku dziedziczyłyby po zmarłym zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego. Należy zwrócić uwagę na sytuację, w której  to,  prawo do zachowku będą posiadać np. jedynie dzieci oraz żona spadkodawcy. Rodzice mogą nie być powołani do spadku z ustawy, a więc i nie posiadać prawa do zachowku.

Wszystkie  osoby spoza tego kręgu prawa do zachowku nie posiadają. Dotyczy to również:

• rodzeństwa rodziców spadkodawcy oraz ich dzieci,
• teściów,
• dalszych krewnych.

Prawo do zachowku tracą również osoby, którym przysługiwałoby ono ustawowo, jeśli:

• zostały wydziedziczone w testamencie spadkodawcy,
• zostały uznane za niegodne dziedziczenia,
• zrzekły się spadku,
• odrzuciły spadek.

Prawo do zachowku tracą także osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowizny o wartości równej wysokości możliwego, przypadającego im w udziale zachowku.

2. Kiedy małżonek traci prawo do zachowku?

Prawo do zachowku traci małżonek spadkodawcy, jeśli:

• w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w separacji,
• spadkodawca wniósł wobec niego uzasadniony pozew o rozwód z jego wyłącznej winy (art. 940 § 1 Kodeksu cywilnego).

3. Wysokość zachowku

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c., jeśli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeśli zstępny uprawniony jest małoletni, to zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy należy się 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Natomiast w innych przypadkach należy się połowa udziału spadkowego. Aby ustalić wysokość zachowku jaki należy się osobie uprawnionej do niego, konieczne jest określenie udziału spadkowego stanowiącego podstawę obliczenia zachowku, który to udział wyraża się odpowiednim ułamkiem. Przy jego obliczaniu zgodnie z art. 992 k.c. bierze się pod uwagę również spadkobierców niegodnych i spadkobierców, którzy spadek odrzucili. Poza tym kręgiem znajdują się osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub zostali wydziedziczeni.

4. Gdzie skierować pozew ?

Właściwość sądu, w zakresie pozwu dotyczącego zachowku uzależniona jest od kwoty, którą obejmuje roszczenie. Jeśli roszczenie obejmuje kwotę niższą niż 75.000,00 zł, to sądem właściwym dla rozpoznania pozwu w tym zakresie jest sąd rejonowy. Roszczenie przewyższające kwotę 75.000,00 zł będzie rozpoznane przez sąd okręgowy. Właściwość miejscowa sądu, określa art. 39 k.c., który stanowi, iż powództwo z tytułu zachowku wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a w sytuacji gdy nie można tego miejsca ustalić przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy bądź jego część

Sprawy dotyczące zapłaty zachowku są coraz częściej rozpoznawane w sądach i dotyczą coraz większych kwot. Jako Kancelaria, specjalizująca się  m.in. w prawie spadkowym, możemy Państwu pomóc poznać swoje prawa i przysługujące z tego tytułu uprawnienia.